دستور کار 21
منشوری برای آینده
ریوـ 1992
(1371 ه . ش)
AGENDA 21
CHARTER FOR FUTURE
RIO - 1992
برنامة کار 21
منشوری برای آینده
به قلم: ژرارپیه
نوشتة حاضر متن نهایی دستور کار 21 است که به همین صورت در چهاردهم ژوئن 1992 در ریودوژانیرو به تصویب اجلاس عمومی رسیده است. این سند بار دیگر ویراسته و به زبانهای رسمی کشورهای عضو ترجمه شده است.
فصل 1ـ مقدمه
1ـ 1: بشریت در لحظة حساسی از تاریخ قرار دارد. نابرابری بین کشورهای مختلف و درون هر کشور می‌رود که جاودانه شود، فقر و گرسنگی، فقدان بهداشت و بیسوادی رو به وخامت است و اکوسیستم‌هایی که حیات ما به آنها متکی است پیوسته رو به زوال می‌رود. ادغام مسایل توسعه با مسایل زیست‌محیطی و توجه بیشتر به این دو موجب می‌شود نیازهای اساسی همة افراد بشر برآورده گردد و سطح زندگی آنها ترّقی کند، اکوسیستم‌ها بهتر حفاظت و اداره شود و آینده‌ای بی‌خطرتر و با سعادت‌تر در انتظار جهانیان باشد. هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی به این مهم دست یابد، امّا همراه با هم و در مشارکتی جهانی برای توسعه پایدار می‌توان به این مهم دست پیدا کرد.
2ـ 1: این مشارکت جهانی می‌بایست بر مبنای پذیرش ضرورت برخورد جامع و متعادل با مشکلات توسعه و محیط‌زیست و با تکیه بر مقدمة قطعنامه شمارة 228/44 مورخ 22 دسامبر 1989 مجمع عمومی سازمان ملل، که هنگامی که کشورهای جهان خواستار برگزاری کنفرانس سازمان ملل در مورد محیط‌زیست و توسعه شده و به تصویب رسید، صورت گیرد.
3ـ 1: دستور کار 21 مسایل اضطراری امروز را بازگو می‌کند و هدف آن آماده کردن جهان برای رویارویی با چالشهای قرن آینده است. این دستور بیانگر توافق جهانی و متعهد سیاسی کلیة کشورهای جهان در بالاترین سطح برای همکاری و تعاون در زمینة توسعه و محیط‌زیست است، و اجرای موفقیت‌آمیز آن در درجة اول بر عهدة دولتهاست .
استراتژیها، طرحها، سیاستها و فرایندهای ملی همگی برای رسیدن به این هدف ضروری است. جامعة بین‌المللی می‌بایست از چنین کوششهایی در سطح ملی حمایت کند و در تکمیل آن بکوشد. در چنین زمینهای است که می‌باید تشکیلات سازمان ملل نقشی کلیدی بر عهده گیرد. به علاوه، لازم است سایر سازمانهای بین‌المللی و منطقه‌ای و ناحیه‌ای به این امر یاری رسانند. همچنین باید شرکت وسیع عامة مردم و دخالت فعال سازمانهای غیردولتی و سایر گروهها را تشویق کرد.
4ـ 1: دستیابی به اهداف توسعه‌ای و زیست‌محیطی دستور کار 21 مستلزم آن است که حجم عظیمی از منابع مالی جدید و اضافی به کشورهای در حال توسعه منتقل شود تا هزینة اضافی اقداماتی که این کشورها می‌بایست برای برخورد با مشکلات زیست‌محیطی جهان و پیشبرد توسعة پایدار انجام دهند، تأمین گردد. همچنین، برای افزایش توانایی نهادهای بین‌المللی در اجرای دستور کار 21 منابع مالی مورد نیاز است. ارزیابی مربوط به هزینه‌های مورد نیاز هر بخش از برنامه در همان بخش آورده شده است. این ارزیابی می‌باید توسط سازمانها و بنگاههایی که مسئول اجرای دستور کار هستند مورد بررسی قرار گیرد و اصلاحات لازم در آن به عمل آید.
5ـ 1: در اجرای قسمتهای مختلف برنامه، که در دستور کار 21 مشخص شده، می‌بایست به شرایط ویژة کشورهایی که اقتصاد آنها در حال انتقال است، توجهی خاص مبذول گردد، و نیز ضروری است این مسئله در نظر گرفته شود که هم اکنون کشورهای یاد شده با چالشی بی‌سابقه برای تبدیل اقتصاد خود روبرو هستند و برخی از آنها درگیر ودار تنش اجتماعی و سیاسی قابل ملاحظه‌ای قرار دارند.
6ـ 1: دستور کار 21 از برنامه‌های مختلفی تشکیل شده که همة آنها به صورت مبنایی برای اعمال، اهداف، فعالیتها، و وسایل اجرا بیان شده است. دستور کار 21 برنامه‌ای پویا است. این برنامه در هر کشور بسته به شرایط و امکانات و اولویتهای متفاوت آن، و با احترام کامل به اصول مندرج در «اعلامیه محیط‌زیست و توسعه ریو»، توسط سازمانهای مختلفی به اجرا درخواهد آمد. و به مرور زمان با تغییر شرایط و نیازها، این برنامه نیز تکامل خواهد یافت. این فرآیند بیانگر آغاز مشارکتی جدید در سطح جهان برای رسیدن به توسعه پایدار است.
7ـ 1: در سر تا سر دستور کار 21 هر جا که عبارت «از نظر زیست‌محیطی سالم» به کار رفته، منظور «از نظر زیست‌محیطی سالم و بی‌خطر» است؛ به خصوص در رابطه با عبارات «منابع انرژی» و «عرضة انرژی» و «سیستمهای انرژی» یا در مورد «تکنولوژی یا تکنولوژیها» این حکم صادِ است.
یادداشت: هر جا کلمه حکومتها به کار می‌رود، جامعه اقتصادی اروپا (اتحادیة اروپایی) و حوزه‌های صلاحیت آن را نیز شامل می‌شود.
بخش I ـ ابعاد اجتماعی و فرهنگی
فصل 2ـ تسریع توسعة پایدار
برنامة کار 21، خواستار همکاری جهانیان جهت دستیابی به یک اقتصاد جهانی پویا و روبه رشد، در حمایت از توسعة پایدار در کشورهای فقیر، می‌گردد. آمار مربوط به دهة 1980 به عنوان یک نمونة منفی ذکر شده است. یک اقتصاد جهانی راکد، تنزل قیمت مواد اولیه، کاهش کمک‌های مالی و میزان سرمایه گذاری‌ها و افزایش بدهی‌ها که منجر به جریان معکوس سرمایه از کشورهای در حال توسعه به کشورهای پیشرفته شده است. نخستین پیش شرط توسعة پایدار، ایجاد یک «نظام تجاری چند جانبة باز، مطمئن، مبتنی بر عدم تبعیض، و برابری و قابل پیش‌بینی» است که در آن کالاهای صادراتی کشورهای در حال توسعه بتوانند بازارهایی با قیمت عادلانه و بدون موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه بیابند.
نباید اجازه داده شود که اقدامات مربوط به حمایت از محیط زیست باعث محدودیت تجارت و یا محدودیت تجارت، سبب آسیب محیط‌زیست گردد.
مسائل حساس در این زمینه باید هر یک بر حسب شرایط خویش مورد حل و فصل قرار گیرند.
موضوع آن که کمک اقتصادی باید افزون بر، کمک لازمة حفاظت از محیط زیست و اصلاح شرایط تجاری صورت گیرد، در چهارمین اجلاس کمیتة تدارکاتی در شهر نیویورک، در پیش‌نویس برنامه در پرانتز گنجانده شد. بعداً در ریو، به فصل 33 اضافه گردید.
هزینة اجرا: 8/8 میلیارد دلار برای کمک اقتصادی به کشورهای در حال توسعه
ـ برای جبران شروط نابرابر تجاری، میزان کمک متناسب با بهبود این شروط تعدیل خواهد شد.
فصل 3ـ مبارزه با فقر
«این هدف که در دراز مدت همة مردم باید بتوانند از یک زندگی مناسب پایدار برخوردار باشند، باید عامل منسجم کننده‌ای باشد که باعث گردد سیاست گزاران مسائل مربوط به توسعة، مدیریت پایدار منابع، و محو فقر را همزمان مخاطب قرار دهند.» این هدف باید بواسطة گسترش امکانات دستیابی محرومان به آموزش، بهداشت، آب آشامیدنی سالم و بهداشتی، و دسترسی به منابع، خصوصاً زمین، دنبال شود. همچنین این هدف باید با احیای منابع آسیب دیده، تقویت قشرهای آسیب‌پذیر، به ویژه زنان، جوانان و مردم بومی، و با تضمین اینکه «زنان و مردان از حقوِ مساوی و این توانایی برخوردارند که آزادانه و با احساس مسئولیت در مورد تعداد فرزندان خود و فاصلة زمانی بین آنها تصمیم‌گیری کنند»، تعقیب گردد. با توجه به اینکه فعالیت اقتصادی مردمان فقیر در «بخش غیر رسمی» در بسیاری از کشورهای در حال توسعه معادل یا بیش از میزان فعالیت ایشان در بخش رسمی می‌باشد، مقررات و موانع تبعیض‌آمیز بر علیه بخش غیر رسمی باید حذف شود.
هزینة اجرا: 30 میلیارد دلار، که شامل 15 میلیارد دلار کمک اقتصادی می‌گردد.
فصل 4ـ تغییر الگوهای مصرف
«یکی از جدی‌ترین مشکلاتی که کرة ما را تهدید می‌کند الگوهای تاریخی غیرقابل تداوم مصرف و تولید به ویژه در کشورهای صنعتی است». این امر تا حدی ناشی از توزیع نابرابر در آمد و ثروت است که سبب مصارف خودنمایانه غیرقابل تداوم می‌گردد. تحقیقات اجتماعی و سیاستها باید مفاهیم نوینی از موقعیت شیوه زندگی را ارایه کنند که «وابستگی کمتری به منابع تمام شدنی زمین و هماهنگی بیشتری با ظرفیت‌های تولیدی آن داشته باشند» از طریق کاربرد تکنولوژی نوین و ارزش‌های اجتماعی مجدد، باید حصول به کارآیی بیشتر در زمینه استفاده از انرژی و منابع، به عنوان مثال کاهش ضایعات بسته‌بندی محصولات، را در مد نظر قرار داد.
هزینة اجرا: به نظر نمی‌رسد که اقدامات توصیه شده، به منابع جدید مالی قابل ملاحظه‌ای نیاز داشته باشد.
فصل 5ـ تحولات جمعیتی و پایداری زیست محیطی
رشد سریع و مستمر جمعیت کشورهای در حال توسعه و انفجار جمعیت در شهرهایی که آمادگی پذیرش آنها را ندارند، فشار فزایندة شدیدی بر ظرفیت کرة زمین جهت حمایت از حیات می‌گذارد. با توجه به حساسیتی که نمایندگان جوامع اسلامی و کاتولیک در کنفرانس نشان دادند، برنامة کار 21 دولتها را تشویق می‌کند که همساز و در ارتباط با برنامه‌های توسعة اقتصادی خود سیاستهایی را در رابطه با رشد جمعیت تدوین و اجرا نمایند. خدمات بهداشتی باید «شامل مراقبت‌های بهداشتی مؤثر، مطمئن تولید مثل و زایمان برای زنان و به مدیریت ایشان و حسب لزوم نیز خدمات قابل دسترس، ارزان برای برنامه ریزی اندازه خانواده..» باشد. هنگام تبلیغ برای کاهش بارآوری، باید برکاهش نرخ مرگ و میر کودکان تأکید گردد. هدف آن است که تحولات جمعیتی تا پایان قرن اخیر منجر به نزدیک شدن نرخ‌های کاهش یافتة زاد و ولد و مرگ و میر و تثبیت جمعیت جهان در سطحی قابل تداوم گردد.
هزینة اجرا: 7 میلیارد، شامل 5/3 میلیارد دلار کمک اقتصادی.
فصل 6ـ حمایت و ارتقاء سلامت انسان
«در استراتژی کلی تأمین سلامتی همگان در سال 2000، اهداف مربوطه از این قرارند: تأمین نیازهای بهداشتی اولیة جمعیت‌های روستایی، نیمه شهری و شهری؛ فراهم ساختن خدمات تخصصی و ضروری بهداشتی زیست محیطی؛ و هماهنگی برای مشارکت مردم در بخش بهداشت و بخش‌های مربوطه به بهداشت، و بخش‌های مربوطة غیر پزشکی (نظیر نهادهای تجاری، اجتماعی، آموزشی و مذهبی) در حل مسائل بهداشتی. خدمات بهداشتی، باید نیازمندترین بخش‌های جمعیت را در اولویت قرار داده و تحت پوشش قرار بدهد، خصوصاً آنهایی را که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند.» اقدامات پیشگیرانة پیشنهادی شامل مقابله با خطرات زندگی شهری و خطرات ناشی از آلودگی هوا نیز می‌گردند.
هزینة اجرا: 273 میلیارد دلار (سومین رقم عمده و بازتاب برنامه‌های کوچک ونیز بزرگ در این زمینه)، شامل 4/28 میلیارد دلار کمک اقتصادی
فصل 7ـ تأمین مسکن مناسب برای انسانها
«در کشورهای صنعتی، الگوهای مصرفی شهرها به شدت بر اکوسیستم جهانی فشار آورده، در حالیکه ایجاد مسکن در کشورهای در حال توسعه نیازمند مواد خام بیشتر، انرژی و توسعة اقتصادی جهت فائق شدن بر مسائل اولیة اقتصادی و اجتماعی می‌باشد.» جمعیت‌های شهری جدیدی که زاغه‌های حاشیة شهرهای جنوب را اشغال کرده‌اند از لحاظ تأمین زندگی به منابع خود اتکاء می‌کنند. تجربة برنامة عمران سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که هر 1 دلاری که در این نواحی سرمایه‌گذاری می‌کند، 122 دلار سرمایه‌گذاری محلی به دنبال خود ایجاد می‌کند.
بدین ترتیب یک «برخورد توانبخش» ممکن می‌گردد: با سرمایه‌گذاری جهت فراهم ساختن ساختارهای زیربنایی، مردم خود خانه‌هایشان را خواهند ساخت. برنامه‌ریزی جهت استفادة عقلانی از زمین باید نابودی محیط زیست شهرها را که غیرقابل جبران می‌باشد، کاهش می‌دهد.
هزینة اجرا: 218 میلیارد دلار، شامل 29 میلیارد دلار کمک اقتصادی.
فصل 8ـ ادغام محیط زیست و توسعه
گرچه بیش از 140 کشور نهادهایی را جهت حمایت از محیط زیست بوجود آورده‌اند و شرکتهای بزرگ فراملی، پیرامون توجه و نگرانی زیست محیطی خویش تبلیغ می‌کنند، امّا همچنان دفاع از محیط زیست پس از وقوع حوادث انجام می‌گیرد و کمترین اهمیت را داراست. در حسابهای ملی مربوط به محاسبة تولید ناخالص ملی (GNp) مصرف منابع غیرقابل تجدید به عنوان تولید مطرح می‌شود و هیچ رقمی جهت هزینة نابودی منابع خاک و آب در نظر گرفته نمی‌شود. در این فصل، برنامة کار 21 از ملتها و شرکتها می‌خواهد که هزینه‌های حمایت محیط زیست، تخریب و بازسازی آن را از همان ابتدا در تصمیم‌گیری‌های خویش بگنجانند و بدون تأخیر تحقیقات لازم جهت محاسبة این هزینه‌ها را انجام دهند، و الزاماتی را بوجود بیاورند که این ملاحظات را در تمام سطوح تصمیم‌گیری مدنظر قرار دهد.
هزینة اجرا: 63 میلیون دلار کمک اقتصادی
بخش II ـ منابع لازم برای توسعه
فصل 9ـ حفاظت از جوّ
کشورهای تولید کنندة نفت و ایالات متحدة آمریکا متن این فصل از برنامة کار 21 را از ابهام و شرط آکنده نموده‌اند. در متن نهایی اسمی از سوخت فسیلی برده نشده، گاز دی اکسید کربن در زمرة «گازهای گلخانه‌ای» قرار گرفت، بر عدم یقین علمی و نیاز به انجام تحقیقات بعدی تأکید گردید، و تحت پوشش شروط معاهدات بین‌المللی، از جمله «عهدنامه پیرامون تغییرات آب و هوا» مصوب سال 1992 که خود مبین تفاوت نظرات و مقاومت این کشورها در مقابل ایجاد تعهد است، از هرگونه الزام و تعهد ملی اجتناب گردید. (در مقابل، مسائل مربوط به لایة ازن با وضوح کامل، CFCs های انسان ساخت و هالون‌ها و... نسبت داده شد). به هر حال، فصل 9 وضع محدودیت و ایجاد کارآیی در زمینة تولید و مصرف انرژی، توسعة منابع انرژی قابل تجدید، و ارتقاء تکنولوژی حمل و نقل وسیع و دستیابی کشورهای در حال توسعه به آن را تشویق می‌کند. حفظ و توسعة «همة مخازن گازهای گلخانه‌ای» تشویق شده و اعلام گردیده است که آلودگی محیط زیست فرا مرزی باید تحت کنترل جامعة بین‌المللی در آید.
هزینة اجرا: 20 میلیارد دلار کمک اقتصادی جهت تعدیل اثرات زیست‌محیطی توسعة تولید و مصرف انرژی در کشورهای در حال توسعه (در طرح پیش‌نویس کمیتة مقدماتی رقمی بالغ بر سالانه 120 میلیارد دلار سرمایه گذاری از منابع درونی کشورها و سایر کمکها برآورد شده بود.) به علاوة 800 میلیون تا 23/1 میلیارد دلار کمک اقتصادی جهت سایر جوانب مربوط به کنترل آلودگی هوا در کشورهای در حال توسعه.
فصل 10ـ برنامه ریزی و مدیریت استفاده از زمین
تحت فشار افزایندة جمعیت، جهان آموخته است تا استفاده‌های گوناگون و رقابتی از منبع تمام شدنی زمین را توسط نهادهای عمومی گروه‌بندی و برنامه ریزی نماید. اکنون این نهادها باید دریابند که ملاحظات مربوط به محیط زیست را در تصمیم‌گیری‌هایی که شاید صدمة جبران ناپذیری بر اکوسیستم‌ها بگذارند، دخیل سازند.
هزینة اجرا: 50 میلیون دلار کمک اقتصادی جهت تأمین هزینة ملی همکاری فنی، تحقیقات و آموزش.
فصل 11ـ مبارزه با نابودی جنگل‌ها
مذاکرات مربوط به این فصل با مذکرات موازی و بحث‌انگیز پیرامون «موافقت‌نامة بین‌المللی چوب استوایی 1983» که می‌بایست در سال 3-1992 مورد تجدید نظر قرار می‌گرفت متقارن و در هم آمیخته شد. نگرانی کشورهای توسعه یافته در مورد تخریب جنگل‌های مرطوب استوایی به عنوان مخازن گازهای گلخانه‌ای سبب شد تا ایشان ادعا نمایند این جنگل‌ها «منافع مشترک جهانی» هستند. کشورهای صاحب این جنگل‌ها به ویژه برزیل و اندونزی به شدت این ادعا را رد نموده‌اند، به ویژه هنگامی که ایالات متحده از شناختن حق حاکمیت ایشان بر این منابع در طی مذاکرات مرتبط به معاهدة تنوع زیستی که همزمان جریان داشت خودداری ورزید. معهذا این فصل خواستار تحقیقات هماهنگ بین‌المللی و تلاش‌های حفاظتی برای کنترل برداشت جنگل‌ها و «نابودی غیرقابل کنترل آن و تبدیل به سایر عوامل استفاده از زمین»، افزون بر ارزش جنگل‌های موجود با کاربرد تکنولوژی‌های بومی و فنون کشاورزی و گسترش پوشش جنگلی در حال کاهش زمین گردید.
هزینه اجرا: 25/31 میلیارد دلار، شامل 67/5 میلیارد دلار کمک اقتصادی و فنی.
فصل 12ـ کویرزدایی
گسترش کویرها حدود 70 درصد از 6/3 میلیارد هکتار زمین خشک کرة ما، یک چهارم سطح کلی آن و زیستگاه حدود یک ششم از جمعیت آن را تهدید می‌نماید. قحطی در ساحل عاج و سومالی (که شیوة رفتار انسان آن را تشدید می‌کند) عوارض حاد پیامدهای این روند نامطلوب هستند. در این فصل برنامة کار 21 خواهان انجام مطالعة عمیق پیرامون این روند و رابطه آن با تغییر آب و هوای جهان است تا بتوان مطالعه و تحقیق جهت توسعة طبیعی گیاهان را به منظور حمایت از گیاه کاری و جنگل کاری وسیع، نظارت بر آن و معکوس گرداندن روند فرسایش زمین و اقدامات مشابه کوچک و بزرگ را تشویق کرده و بهبود بخشید. به آن دسته از ساکنین زمین که در اثر این جریان زندگی شان در معرض خطر قرار گرفته و یا شیوة زندگی شان نابود شده، باید کمک شود تا اسکان مجدد بیابند و با زندگی جدید تطبیق پیدا کنند . در این فصل مجمع عمومی سازمان ملل متحد تشویق می‌شود تا مذاکراتی را پیرامون عقد یک معاهدة بین‌المللی برای مبارزه با کویری شدن زمین در نخستین اجلاس خود انجام داده و آن را در سال 1994 جهت تصویب ارایه کند.
هزینة اجرا: 6/8 میلیارد دلار، شامل 8/4 میلیارد دلار کمک اقتصادی و فنی.
هزینة کمک به اسکان مجدد ساکنان نواحی فوِ در برآوردهای مالی فصول 3 و 14 گنجانده شده است.
فصل 13ـ توسعة کوهستانی
ارزیابی شرایط و امکانات انسان بر مبنای نگرش اکوسیستمی دارای این مزیت است که اهمیت مناطق کوهستانی کرة زمین را تشخیص و مورد تأکید قرار می‌دهد. حدود 10 درصد جمعیت زمین در مناطق کوهستانی زندگی نموده یا مستقیماً از منابع این مناطق استفاده می‌نمایند.
امّا شمار بسیار بیشتری از ایشان به کوهستان به عنوان تنظیم کنندة منابع آب، کنترل کنندة هرز آب و شکل دهندة آب و هوا متکی هستند. این فصل خواستار مطالعه، حمایت، و احیای این اکوسیستم‌های شکننده و کمک به جمعیت نواحی کوهستانی‌ای که در معرض تخریب و نابودی قرار دارند، می‌باشد.
هزینة اجرا: 13 میلیارد دلار، شامل 3/1 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 14ـ کشاورزی و توسعة روستایی
با در نظر گرفتن اندازه و ابعاد رشد فعلی جمعیت جهان، مسئله تأمین مواد غذایی باید در ابعاد جهانی‌اش مورد توجه قرار گیرد و به ابتکار عمل زارع معیشتی واگذار نگردد. کشاورزی سنتی دیگر قادر به تأمین نیازهای دهکده‌های پر جمعیت بخش ماقبل صنعتی جهان نمی‌باشد.
تکنولوژی‌های جدید که با ازدیاد بازدهی زمینهای زیر کشت برای اولین بار تولیدات مواد غذایی را دو برابر کرده است، می‌بایست به نحو قابل اطمینان‌تری قابلیت پایداری یابند. این تکنولوژی باید به سرزمین‌هایی نظیر آفریقا که هنوز طبق روش قدیم در آنها کشاورزی می‌شود، انتقال و با شرایط آنجا وفق داده شود. عرضة قابل اطمینان می‌تواند برداشت محصول در تمامی طول سال را در بسیاری از زمین‌ها میسر سازد. از فرسودگی خاک چه بوسیلة تکنولوژی جدید و چه با روش‌های قدیم باید جلوگیری شود. کشاورزی جدید انقلاب صنعتی را به دنبال دارد و اکثر فرصت‌های کاری در مکان‌های دیگری مثل آزمایشگاه‌ها، کارخانه‌های مواد شیمیایی، کارخانجات صنعتی و نیروگاههای دور از زمین کشاورزی صورت می‌گیرد. توسعة روستایی می‌بایست بهبود انبارداری، فرآیند مواد و توزیع را در برگیرد.
هزینة اجرا: 8/30 میلیارد دلار، شامل 95/4 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی .
فصل 15ـ حفاظت از تنوع بیولوژیکی
«تداوم خدمات و تولیدات حیاتی کرة زمین بر تنوع و تغییرناپذیری ژن‌ها، گونه‌ها، جمعیت‌ها و اکوسیستم‌ها متکی است.» تخریب زیستگاه‌ها (نظیر منطقه آمازون)، برداشت بیش از حد (مثل اقیانوسها) و نقل و انتقال نابجای گیاهان و حیوانات مختلف به زیستگاه‌های دور دست باعث آغاز دورة نوینی از انقراض گیاهان و جانوران گردیده است، که با دورة تحولات گستردة زمین‌شناسی اولیه که حیات بر کرة زمین را آغاز کرد قابل مقایسه است. برنامة کار 21 خواستار تصویر کامل‌تری از فاجعه است و علاوه بر آن وظیفة تعیین اقدامات لازم مقابله‌ای را به معاهدة تنوع زیست محیطی، که همزمان در ریو مطرح گردید واگذار می‌نماید. همانند معاهدة مذکور، برنامة کار 21 حق حاکمیت کشورها بر منابع ژنتیکی اکوسیستم‌های حوزه و حق مردم بومی در مشارکت در بهره‌برداری از منابع ژنتیکی‌ای که خود پرورانده‌اند با استفاده از بیوتکنولوژی را به رسمیت می‌شناسد.
هزینة اجرا: 3 میلیارد دلار، شامل 5/1 میلیارد دلار کمک اقتصادی و فنی.
فصل 16ـ بیوتکنولوژی پایدار
درک و کنترل بر فرآیندهای حیات که طی نیم قرن اخیر بدست آمده است، نوع بشر را از ابزار بی‌سابقه‌ای جهت افزایش دستیابی به غذا، غذای دامی و مواد خام قابل تجدید، بهبود سلامت انسان و حمایت بیشتر از محیط زیست بهره‌مند ساخته است. با توجه به علم و تکنولوژی گسترده‌ای که در اختیار کشورهای پیشرفته قرار دارد، برنامه کار 21 خواستار انتقال بیوتکنولوژی به کشورهای در حال توسعه و ایجاد زیربنای نهادین و نیروی انسانی است که بتواند این تکنولوژی را به خدمت گیرد.
هزینة اجرا: 20 میلیارد دلار، شامل 200 میلیارد دلار کمک فنی.
فصل 17ـ حفاظت از اقیانوسها
هنوز نوع بشر از زهدانی که 3 میلیارد سال از تاریخ 5/3 میلیاردی تکامل، خانه‌اش بوده، چندان دور نشده است و بیش از نیمی از جمعیت جهان در محدودة 60 کیلومتری اقیانوسها زندگی می‌کند. اکنون استفاده و سوء استفاده از اقیانوسها، این منبع حیاتی دائمی موجودیت بشر را در معرض خطر قرار داده است. مواد زائد تمدن صنعتی به آبهای ساحلی که غنی‌ترین مکان حیاتی اقیانوسها هستند سرازیر می‌شود، صید بیش از حد نیاز، ماهی‌ها را به نابودی می‌کشاند و گازدی اکسیدکربن بسیار بیشتر از ظرفیت جذب کنندة مخزن سیلیکات کربن دریاها می‌باشد. «قانون دریاها» که قرار بود اقیانوسها را به عنوان منافع مشترک جهان حفظ کند، میلیونها کیلومتر از سطح فلات قاره‌ها و اقیانوس‌هایی را که روی آنها قرار دارند، تحت حاکمیت ملی کشورها قرار داد.
این فصل از برنامة کار 21 اهداف و برنامه‌هایی را پیشنهاد می‌نماید که کشورها باید تحت آنها منابع اقیانوس‌های «خود» را برای خود و منفعت ملتهایی که در جوار آن اقیانوسها واقع شده‌اند حفظ کنند، و نیز برنامه‌های بین‌المللی ای که منابع «باقیمانده» مشترک در جهت منافع همگان حتی کشورهایی که به دریا راه ندارند، حفاظت شود. امّا، منافع اقتصادی حاکم، میزان وسعت و بودجة یک چنین برنامه‌هایی را در فاصلة توافقات کمیتة مقدماتی مصالحة ریو کاهش داد.
هزینة اجرا: 13 میلیارد دلار، شامل 330 میلیون دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 18ـ حفاظت و مدیریت آبها
آب، که زمانی مثل هوا رایگان بود، به سرعت به کالایی چون نفت تبدیل می‌شود.
موجودیت جمعیت‌های بشری، خصوصاً در ابر شهرها و در زمینهای حاشیه‌ای که به طور روزافزونی زیرکشت می‌روند، با محدودیت دسترسی به آب مواجه است. آب اصلی‌ترین نیاز متابولیسم انسان در هر لحظة از زندگی اوست و آلودگی آبها منشأ بسیاری از بیماریهاست.
پیشنهادهای برنامة کار21 در این فصل مشتمل‌اند بر تأسیس مکانیسم‌های‌پیش‌بینی آب و هوایی در بلند مدت، پاکسازی منابع مشخص آلوده‌سازی آبها و تأمین آب برای افزایش جمعیت جهانی به میزان 2 برابر رقم فعلی آن.
هزینة اجرا: 7/54 میلیارد دلار، شامل 17 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 19ـ مدیریت مواد شیمیایی سمی
انقلاب صنعتی، قریب به 000/100 مادة شیمیایی مصنوع بشر را وارد تجارت جهانی کرده است. در حدود 95 درصد از تجارت جهانی مربوط به 1500 مادة شیمیایی است که اغلب در طی 4 دهة گذشته مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مزایای این مواد به گونه‌ای است که در اولین بار استفاده، هر گونه نگرانی پیرامون صدمات وارده از سوی آنها به محیط‌زیست را از بین می‌برند (مثلاً د.د.ت را در نظر بگیرید.) هنوز عواقب استفادة درازمدت یا حتی آنی و کوتاه مدت، نیمی از این مواد شیمیایی بر ارگانیسم انسان و محیط‌زیست روشن نیست. در این فصل برنامة کار 21 اهدافی چون ارزیابی کامل 500 مادة شیمیایی تا قبل از سال 2000 را دنبال می‌کند، هدفی که با همکاری مشتاقانة همة طرفین ذیربط همراه است.
هزینة اجرا: 600 میلیون دلار، شامل اعطای 150 میلیون دلار به کشورهای صنعتی جهت انجام ارزیابی و کنترل توزیع.
فصل 20ـ زباله‌های خطرناک
برخی از 000/100 نوع مواد شیمیایی مصنوع بشر، در هر 2 کیلوگرم مواد زائد سرانه‌ای که به طور روزانه در کشورهای صنعتی تولید می‌شود، دارای تبعات زیانباری است. محدودیت مکانی دفن مواد زائد در زمین این کشورها، سبب گسترش نوعی تجارت بین‌المللی جدید سئوال برانگیز یعنی انتقال این مواد به دیگر کشورها شده است. دست‌اندرکاران این تجارت توانسته‌اند با تصویب معاهدة باماکو در رابطه با کنترل انتقال و دفن فرا مرزی مواد زائد زیانبار در کشورهای دیگر را به تعویق بیاندازند. انعقاد معاهدة باماکو در رابطه با منع ورود و جلوگیری از نقل و انتقال فرا مرزی مواد زائد خطرناک در آفریقا، به عنوان یک اقدام دفاعی برای پیشگیری از ورود زباله‌های خطرناک به این قاره، نشان‌دهندة مقصد زباله‌های اروپایی است. کشورهای در حال توسعه در قاره‌های دیگر نیز به همین ترتیب تحت فشار قرار دارند تا این واردات ناخوشایند را بپذیرند. برنامة کار 21 در این فصل خواستار حمایت بین‌المللی برای جلوگیری از این تجارت و نگاهداری محموله‌های خطرناک در مخازن ایمن است.
هزینة اجرا: 5/18 میلیارد دلار در سطح جهان، 5/3 میلیارد دلار مختص احتیاجات کشورهای در حال توسعه، شامل 25/1 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 21ـ زباله‌های جامد و فاضلاب
صرفنظر از محتوای زیانبار زباله‌های جامد، حجم این زباله‌های تولید شده در تمدن صنعتی، خود لازم می‌آورد تا روش‌هایی برای کنترل و رهایی از آن جستجو شود تا از زیانهای وارده بر محیط زیست کاسته شود. تقلیل کمیت زباله و بازیافت آن باید به صورت یک استراتژی دنبال شود تا بتوان به روش صحیح پالایش مواد زائد سازگار با محیط‌زیست دست یافت. مدیریت گردش مواد به درون نظام تولید و مصرف، و خروج از آن بر اساس مکانیسم‌های مشابه «گردش حیاتی» باید تشویق گردد.
هزینة اجرا: کشورهای پیشرفته باید 1 درصد از هزینة دفع زباله‌های خود را در راه توسعة تکنولوژی جدید جهت کاهش این مواد و بازیافت آنها صرف کنند، که سالانه بالغ بر 5/14 میلیارد دلار می‌گردد. هزینة توسعة امکانات دفع مواد زائد در کشورهای در حال توسعه بالغ بر 5/22 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. از این مبلغ 6 میلیارد دلار جهت کمک‌های اقتصادی و فنی در نظر گرفته شده است.
فصل 22ـ زباله‌های اتمی
در حال حاضر، تولید نیروی هسته‌ای موجب ایجاد 000/200 تن زباله با رادیو اکتیو پایین و متوسط 000/10 تن زباله با رادیو اکتیو بالا می‌گردد. این مشکل که بیشتر گریبانگیر کشورهای توسعه یافته است، لازم می‌آورد تا «دستورالعمل حمل و نقل فرا مرزی زباله‌های اتمی» که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیشنهاد گردیده است، به طور اکیدتری رعایت شده و «معاهدة لندن» که خواستار رعایت داوطلبانه ضوابط دفن زباله‌ها در اقیانوسها می‌باشد، قدرت اجرایی پیدا کند.
هزینة اجرا: 8 میلیون دلار برای انجام کارهای تحقیقاتی و همکاری بین‌المللی جهت کنترل این خطر.
بخش III ـ تقویت گروه‌های اصلی
فصل 23ـ مقدمه
«شرکت و تعهد کلیه گروه‌های اجتماعی، شرط لازم جهت اجرای مؤثر اهداف و سیاستها و مکانیسم‌های مورد توافق در کلیة فعالیت‌های برنامة کار 21 است...».
فصل 24ـ زنان
زنان کشورهای فقیر، بار ظالمانه‌ترین شرایط فقر را به دوش می‌کشند که شامل انجام سخت‌ترین و پست‌ترین کارها، درد زایمان، و پریشانی حاصل از مرگ و میر نوزادان نیز می‌گردد. به علاوه آنها از تحقیر ناشی از موقعیت پست زندگی شان رنج می‌برند. در این فصل، دولتها که عمدتاً از مردان تشکیل شده‌اند، تشویق شده‌اند تا با مسئلة زنان روبرو شوند و امکانات مساوی برای دختران در زمینة دسترسی به آموزش را فراهم آورند، از فشار کار بر دختران و زنان بکاهند، دستیابی به یک سیستم بهداشتی که پاسخگوی نیازهای زنان باشد را میسر سازند، و امکان اشتغال و مشارکت کامل زنان در زندگی اجتماعی و فرهنگی و عمومی را فراهم کنند.در صورت عدم مشارکت زنان، توسعه پایدار ممکن نیست.
هزینة اجرا: همان هزینه‌هایی است که در سایر برنامه‌ها منظور شده است، به علاوه 40 میلیون دلار کمک فنی جهت جمع آوری آمار و تدوین روش‌های نظارت.
فصل 25ـ جوانان و کودکان
از دولتها خواسته شده است تا جوانان را در فرآیند توسعه مشارکت دهند. در زمرة اقداماتی که در این زمینه باید انجام شود آن است که تا سال 2000 میلادی امکان تحصیلات دبیرستانی برای حداقل 50 درصد از دختران و پسران فراهم آید. همچنین از دولتها خواسته شده است تا از نقض حقوِ جوانان، به ویژه دختران جوان که پدیدة مزمن برخی از فرهنگ‌هاست، جلوگیری نمایند.
هزینة اجرا: هزینة این امر در سایر فصل‌ها منظور شده است.
فصل 26ـ مردم بومی
رشد جمعیت بر مرزهای جغرافیایی، تمدن‌های کشاورزی سنتی و تمدن‌های صنعتی فشار آورده و موجب تعرض به زیستگاه‌های بکر طبیعی از سواحل قطب شمال تا جنگل‌های مرطوب استوایی و تعرض به شمار باقیماندة اندک بومیانی شده است که هنوز از شکار و گردآورن غذا به حیات سنتی خود ادامه می‌دهند. مردم بومی می‌توانند چیزهای زیادی را دربارة توسعة پایدار به جهان صنعتی بیاموزند. برنامة کار 21 تأکید دارد که مردم بومی در سطح جهانی در این امر شرکت داده شوند. نقطة شروع این کار باید اتخاذ اقدامات مربوط به حمایت از حقوِ آنها و حفظ میراث شان باشد.
فصل 27ـ سازمانهای غیر دولتی
از لحاظ تاریخی اعتبار تأسیس ارگان‌های حفاظت از محیط زیست در زمرة سازمانهای رسمی دولتی، باید به دموکراسی مشارکت جویانه‌ای داده شود که مجدانه از سوی سازمانهای غیر دولتی نهضت جهانی محیط زیست که اینک جهانی شده است، تبلیغ می‌گردد. به موازات فرآیند تقویت سازمانهای غیردولتی، حفاظت از محیط‌زیست در کشورهای پیشرفته توسط سازمانهای همتای آنها در کشورهای در حال توسعه، در کنار موضوع حفاظت از محیط زیست، امر توسعه نیز باید در دستور کار این سازمانها قرار داده شود. آگاهی عمیق‌تر از مسائل اقتصادی و سیاسی توسعه نیافتگی مسلماً بر توان بشر دوستانة این سازمانها که عمدتاً از جوانان مشتاِ تشکیل می‌گردد خواهد افزود. دستور کار 21 تأکید دارد که دولتها، گریزناپذیری این امر را بپذیرند و بطور سازنده‌ای با این اپوزیسیون جدید کار کنند، حتی اگر در لحظاتی شدت عمل مشتاقانة این اپوزیسیون توهماتی نسبت به تبعیت آن از سیاست‌های دولتی ایجاد کند.
هزینة اجرا: «... قابل ملاحظه است، ولی میزان آن را بطور قابل اطمینانی نمی‌توان تخمین زد.»
فصل 28ـ مقامات محلی
«از آنجایی که دستور کار 21 مشکلات و راه حل‌های زیادی را عنوان می‌کند که ریشه در اقدامات محلی دارند...» اکثر مسئولان محلی باید تا سال 1996 اقدام به ایجاد تفاهم عمومی در میان مردم خود پیرامون «دستور کار 21 محلی» بنمایند. تا سال 1993، جامعه بین‌المللی باید اقدام به ایجاد همکاری روزافزون در میان مسئولان محلی کرده باشد. تا سال 1994، این همکاری باید شتاب کافی یافته باشد. در تمامی این مراحل مسئولان محلی باید زنان و جوانان را در مراحل تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی و اجرا شرکت دهند.
فصل 29ـ کارگران و اتحادیه‌های کارگری
اقدامات مربوط به امر توسعة پایدار لزوماً به محل کار و نوع کار مربوط می‌شود. جهت حفاظت از کارگران و به خاطر توزیع یک اقتصاد اجتماعی متعهد، باید نظر ایشان از طریق نمایندگان منتخب آنها منعکس گردد. طبق تعریف، فقرزدایی و ایجاد اشتغال کامل و پایدار باعث یک محیط‌زیست امن، پاک و سالم می‌شود. معاهدات مربوطه که توسط سازمان بین‌المللی کار پیشنهاد شده است، در انتظار تصویب می‌باشند.
هزینة اجرا: 300 میلیون دلار کمک فنی.
فصل 30ـ تجارت و صنعت
تجارت و صنعت از طریق شرکتهای فرا مرزی، نزدیکترین رابطه بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را بوجود می‌آورند. 350 شرکت بزرگ فرامرزی که 40 درصد از تولیدات جهان را به عهده دارند، در واقع ارگان‌های اصلی تأثیرات تکنولوژی بر محیط زیست هستند. از طریق «شورای تجاری توسعة پایدار»، برخی از این شرکتها در کاربرد محاسباتی که گردش حیات را مد نظر داشته و هزینة زیست محیطی استفاده از نهادهای محیط زیست و بازیافت آن را منظور می‌نماید پیش قدم بوده‌اند. با آنکه این شرکتها بیشتر بر فشارها و انگیزه‌های بازار برای حصول به توسعة پایدار باور دارند، معذالک، در راه نیل به هدف توسعة پایدار لزوم اتخاذ اقدامات تنظیم کنندة دولت در تسریع این امر را قبول دارند .
ایجاد انگیزه برای مدیریت مسئول و متعهد در شرکتهای تجاری و صنعتی کوچک و متوسط که با ریسک بالاتری عمل می‌کنند، چالشی است چشمگیر در مقابل مسئولان آموزش ملی قانونگزاران و رهبران صنعت.
هزینة اجرا: تجربه نشان داده است که غالب فعالیت‌های تجاری که نسبت به محیط‌زیست تعهد و مسئولیت نشان می‌دهند، سود در بردارند.
فصل 31ـ علوم و تکنولوژی
معاهدة لایة ازن مونترال و معاهده تغییرات آب و هوا که در ریو به امضاء رسید، هر دو بر لزوم ایجاد رابطه و تفاهمی نزدیک‌تر میان جامعة علمی‌ـ تکنولوژی و سیاستگزاران تأکید نمودند. بر اعضاء این جامعه، اکنون مسئولیت تازه‌ای نسبت به حصول توسعه پایدار محول شده وایشان مسئولیت نوینی در برابر مردم دارند که موظفشان می‌دارد تا آرمان‌های حرفة والای خویش را محترم دارند. حصول توافق میان دانشمندان در مورد اخلاِ حرفه‌ای، و پذیرش آن توسط مردم، راه را بر نظارت بهتر بر ایفای مسئولیت اینان در مقابل مردم خواهد گشود.
هزینة اجرا: 20 میلیون دلار برای تقویت سازمانهای بین‌المللی.
فصل 32ـ کشاورزان
کشاورزان پاسداران توسعة پایدار هستند و به طور مستقیم مسئولیت یک سوم از اراضی کرة زمین را به عهده دارند. آنان نیازمند کمک‌های مالی و فنی جهت گرایش به انجام خدمات کشاورزی خودکفا، کم مصرف از لحاظ انرژی و مواد اولیه می‌باشند. قیمت‌های بازار باید بگونه‌ای تنظیم شوند که هزینه‌های حفظ محیط زیست را در برداشته باشند. زنان که بخش قابل ملاحظه‌ای از کشاورزی دنیا را انجام می‌دهند، باید به مالکیت و استفاده از زمین و اعتبارات مالی و به تکنولوژی کشاورزی دسترسی داشته باشند.
هزینة اجرا: این هزینه‌ها در فصل‌های 14، 3،12، 13 برآورد شده است.
بخش IV ـ شیوه‌های اجرایی
فصل 33ـ منابع مالی و مکانیسم‌ها
با آن که نمایندگان کشورهای پیشرفته مراقب بودند تا برآورد هزینه‌ها را به «کنفرانس سازمان ملل متحد پیرامون محیط زیست و توسعه» منتسب نمایند و هیچگونه تعهد مالی جهت تأمین هیچ یک از هزینه‌های اعلام شده را به عهده نگیرند، معذالک کشورهای خود را متعهد به لزوم همکاری بین‌المللی در این رابطه نمودند. تفاهم گردید که ریشه‌کن کردن فقر «لازمة نیل به اهداف توسعة پایدار در سطح ملی و بین‌المللی است»؛ و «بهای انفعال و خودداری از انجام اقدامات لازم بیشتر از هزینة اجرای برنامة کار 21 است»؛ «برنامه‌های عظیم توسعة پایدار برنامة کار 21 لازم می‌آورد که کشورهای در حال توسعه منابع مالی قابل ملاحظه و جدیدی را در اختیار کشورهای در حال توسعه بگذارند»، و بالاخره آن که «اجرای مرحله مقدماتی با اعطای تسهیلات مالی سریع و قابل ملاحظه تسریع خواهد گردید.» مضافاً اینکه کشورهای پیشرفته، «بار دیگر تعهد خود را برای نیل به هدف مورد توافق شدة سازمان ملل متحد برای پرداخت 7/0 درصد از درآمد ناخالص ملی به صورت وام بلاعوض مورد تأکید قرار دادند، تا در اولویت فرصت پرداخت گردد.»
هزینة اجرا: سالانه 600 میلیارد دلار، شامل 125 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 34ـ انتقال تکنولوژی
125 میلیارد دلار کمک‌های اقتصادی عمدتاً به صورت تکنولوژی از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه منتقل خواهد شد. به کشورهای توسعه یافته کمک خواهد شد تا به دانش و تکنولوژی لازم، اعم از آن که این تکنولوژی تحت پوشش حقوِ مالکیت معنوی باشد و یا جز آن باشد دست یابند. در این ارتباط تحولات حاصل در مذاکرات مربوط به تدوین ضوابط اجرایی بین‌المللی در بارة انتقال تکنولوژی تحت «موافقت‌نامة تعرفه و تجارت سازمان ملل متحد» ( DNCTAD ) مدنظر گرفته خواهد شد. جهت تسهیل دسترسی کشورهای در حال توسعه به تکنولوژی‌های سازگار با محیط زیست، شبکة همکاری بین آزمایشگاه‌ها تأسیس خواهد گردید.
هزینة اجرا: 450 الی 600 میلیون دلار به صورت کمک‌های مالی و فنی.
فصل 35ـ علوم در خدمت توسعة پایدار
توسعة همکاری مؤسسات بین‌المللی در مطالعة چرخة تحولات شیمی‌ـ خاکی بیوسفر و ایجاد مؤسسات علمی قوی در سطح ملی به همین منظور، لازمة توسعة پایدار در کشورهای در حال توسعه است. از طریق این علوم می‌توان به یک درک اساسی از سیستم کرة زمین دست یافت و در عین حال استراتژی‌هایی را بسط و توسعه داد که بر ادامة حیات سالم زمین تکیه نمایند. «در مواردی که خطر صدمات غیرقابل برگشت محیط‌زیست را تهدید می‌کند، فقدان تشخیص کامل علمی از چنین مقوله‌ای نمی‌تواند مجوزی جهت به تعویق انداختن اتخاذ اقدامات صحیح و درست باشد».
هزینة اجرا: 3 میلیارد دلار، شامل 2 میلیارد دلار کمک فنی و اقتصادی.
فصل 36ـ آموزش و آگاهی عموم مردم
از آنجایی که رشد و توسعه پایدار نهایتاً باید همگان را درگیر نماید، دسترسی همة کودکان به آموزش باید تسریع گردد، بیسوادی بزرگسالان باید به یک دوم سطح موجود در سال 1990 کاهش داده شود. محتوای آموزشی باید آموزش‌های مربوط به محیط زیست و توسعه را در بر بگیرد.
هزینة اجرا: 14 تا 15 میلیارد دلار، شامل 5/5 تا 5/6 میلیارد دلار کمک اقتصادی و فنی.
فصل 37ـ تأسیس ظرفیت
«تقویت و تأسیس ظرفیت مردم بومی جهت اجرای برنامة کار 21، احتیاج به کوشش و تلاش این کشورها و همکاری آنان با ارگان‌های مربوطة سازمان ملل و کشورهای پیشرفته دارد».
هزینة اجرا: هم اکنون معادل 15 میلیارد دلار کمک‌های دو جانبه در کشورهای در حال توسعة به همین منظور صرف می‌گردد. 300 میلیون تا 1 میلیارد دلار نیز جهت کمک‌های فنی بیشتر تعیین شده است.
فصل 38ـ نهادهای بین‌المللی
برنامة کار 21 پیشنهاد می‌کند که به سیستم موجود سازمان ملل متحد، با «مجمع عمومی سازمان ملل متحد» به عنوان بدنة عالی بحث و سیاست‌گذاری، «شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد» به عنوان دستگاه نظارت بر امر هماهنگی وسیع سازمان که در مقابل مجمع عمومی پاسخگو می‌باشد، «دبیرکل سازمان ملل متحد» به عنوان مقام‌کل اجرایی، و آژانس‌های فنی به عنوان دستگاه‌های تخصصی، یک «کمیسیون امر توسعة پایدار» نیز اضافه شود. وظیفة این کمیسیون نظارت بر اجرای برنامة کار 21 بوده و گزارش‌های خود را از طریق «شورای اقتصادی و اجتماعی»، به مجمع عمومی تسلیم نماید.
فصل 39ـ مکانیسم و ابزار قانونی
لازمة اجرای برنامة کار 21، گسترش و تقویت بیشتر قوانین بین‌المللی است. از آنجایی که موافقت‌های بین‌المللی موجود بدون شرکت و همفکری کافی و لازم کشورهای در حال توسعه تنظیم شده‌اند، نیاز به مرور و بررسی مجدد دارند. امر توسعة پایدار نیاز به گسترش قوانین بین‌المللی به حوزه‌های جدیدی از فعالیت بشر دارد. برای مثال، چه بسا که حفاظت از محیط‌زیست با اصول تجارت آزاد در تضاد در آید. تدوین قوانین بین‌المللی در این زمینه باید به صورت باز و با مشارکت در سطح جهانی انجام بگیرد.
فصل 40ـ پرکردن شکاف اطلاعاتی
در نظام حسابداری ملی موجود، هزینه‌های زیست‌محیطی به عنوان «هزینه‌های بیرونی» محسوب می‌گردد. درونی کردن اینگونه هزینه‌ها و قیمت‌گذاری بر منابع طبیعی غیرقابل تجدید، و ایجاد شاخص‌های پایداری نه تنها نیاز به اطلاعات و آمار و ارقام جدید، بلکه نیاز به طرز تفکر نو دارد. «نظام نظارت جهانی بر محیط‌زیست» و «بانک اطلاعاتی منابع جهانی» متعلق به برنامة محیط‌زیست سازمان ملل متحد، اولین قدم‌ها در این زمینه هستند.
هزینة اجرا: 9/1 میلیارد دلار کمک‌های فنی.
روشن است که اجرای برنامة کار 21 جهان ما را به کلی دگرگون خواهد کرد. باید هم چنین کند، زیرا جهان نمی‌تواند با این وضع به حیات خود ادامه دهد.
