توسعه پایدار زیست محیطی

توسعه پایدار

پیشرفت (توسعه)

پیشرفت (توسعه) در لغت به معنی وسعت دادن و ترقی میباشد درحالیکه مفهوم پیشرفت در علوم مختلف از قبیل اقتصاد، جامعه شناسی و محیط زیست، به کلیه تغییرات مثبتی اطلاق میشود که باعث رشد کیفیت زندگی افراد میشود.

مفهوم پیشرفت (توسعه) پایدار

توسعه پایدار در واکنش به از بین رفتن تعادل در چرخه طبیعی (میزان مصرف و توانایی زمین در جایگزینی) منابع و برای نخستین بار در اوایل دهه 70 میلادی مطرح گردید. توسعه پایدار ضمن تأکید بر پیشرفت در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، همواره بر اهمیت حقوق آیندگان در برخورداری از محیط زیست پاک و منابع طبیعی توجه ویژه داشته است. بر این اساس تأمین نیازهای کنونی بشر از طریق استفاده از منابع طبیعی یا تأثیرات منفی فعالیت های بشر بر محیط باید به گونه‌ای باشد که نه تأمین نیازهای کنونی به تأخیر افتد و نه مقدار و کیفیت آن برای استفاده نسل های بعد بشر به خطر افتد. تأکید بر این شکل از توسعه واکنشی به وضعیت خطرناک محیط زیست انسان در سطح کره زمین است که در نتیجه فعالیت های صنعتی و بهره برداری بیش از حد توان منابع طبیعی، شکل گرفته است.

پایداری و توسعه پایدار مفاهیمی آرمانی است که سیاست‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی را با همدیگر تلفیق و یکپارچه می‌سازند. میشل جاکوبز در کتاب سبز کردن هزاره   شش موضوع اصلی را در مفهوم پایداری و توسعه پایدار با اهمیت می‌داند که عبارتند از یکپارچه سازی ملاحظات زیست محیطی در برنامه‌ریزی اقتصادی، آینده‌ نگری در تصمیم‌گیری‌هایی که بر نسل‌های آینده تأثیر می‌گذارند، حفاظت زیست محیطی با سیاست‌هایی برای کاهش تخریب محیط زیست، عدالت محوری و تعهد به تأمین نیازهای فقرا در زمان حال و آینده، توجه به کیفیت زندگی و متمایز ساختن مفهوم رشد اقتصادی از رفاه انسانی و مشارکت‌پذیری.

تاریخچه مختصری از پیشرفت (توسعه) پایدار

نخستین اجلاس جهانی مرتبط با توسعه پایدار در سال 1978 در شهر ژنو سوئیس بر گزار شد که در آن وزرای امور خارجه و محققان مختلفی از سراسر جهان نسبت به موقعیت خطرناک کره زمین هشدار دادند. بر اساس این درک مشترک از وضعیت مشکلات زیست محیطی کره زمین، بیانیه پایانی اجلاس با نام آینده مشترک ما که حاوی برخی مشکلات آتی کره زمین بود، منتشر شد. پس از این اجلاس ، شعار توسعه پایدار  در کانون مباحث دانشگاهی، اقدامات عاملان دولتی، تقاضای سازمان‌های مردمی و مهمترین مفهوم مرتبط با حیات حال و آینده بشر بر روی کره زمین قرار گرفت. به دنبال انتشار بیانیه آینده مشترک ما، نشست‌های بین‌المللی مختلفی با حمایت یا توسط سازمان ملل متحد در رابطه با توسعه پایدار برگزار شد. مهمترین و تأثیرگذار ترین اجلاس در این سلسله، اجلاس جهانی زمین بود که در سال 1992 در شهر ریو دو ژانیرو برزیل برگزار شد. در این همایش مهمترین دستور کار توسعه پایدار به نام دستور کار 21 برای تعیین مهمترین اقدامات ضروری برای حفظ محیط زیست کره زمین و تبیین اصول کلی توسعه پایدار مورد تصویب سران بیشماری از کشورهای جهان قرار گرفت و مبنای فعالیت‌های بین‌المللی، ملی و محلی متنوعی برای ترویج و تحقق اصول و شعارهای توسعه پایدار قرار گرفت. بر اساس مصوبات این دستور کار یک کمیسیون وابسته به سازمان ملل به نام کمیسیون توسعه پایدار شکل گرفت و مسئولیت نظارت بر تحقق دستور کار 21 و کمک به کشورهای مختلف برای توسعه پایدار را بر عهده گرفت. در ادامه نشست‌های مختلف جهانی برای توسعه پایدار، دومین اجلاس جهانی محیط زیست با عنوان ریو + 20 ، به بهانه گذشت 20 سال از برگزاری اجلاس اول در همین شهر، برگزار شد.

رویدادهای مهم در تاریخ توسعه پایدار

برای ترویج توسعه پایدار و تثبیت آن در فرایندهای برنامه‌ریزی و مدیریت در سطوح جهانی، ملی و محلی و آشنایی مردم و متخصصان در رابطه با توسعه پایدار، رویدادهای جهانی متعددی شکل گرفتند که نتیجه آنها، تصویب توافقنامه‌های داوطلبانه و برنامه‌های عملی گوناگونی بوده است. مهمترین رویدادهای مرتبط با توسعه پایدار بترتیب زمانی عبارتند از:

اعلامیه استکهلم

اصطلاح پیشرفت پایدار اولین بار در کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد محیط زیست انسانی با شعار محدودیت پیشرفت (استکهلم 1972) در راستای بهبود کیفیت زندگی افراد و تاکید بر حفظ محیط زیست مطرح شد.

گزارش برانتلند :

کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال ۱۹۸۳توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد و با حضور ۲۲ عضو از کشورهای مختلف تشکیل شد. هدف این کنفرانس تعیین خط مشی زیست محیطی درازمدت جامعه بین المللی بود.کمیسیون براندتلند سازمان ملل متحد با شعار آینده مشترک ما (1987) پیشرفت پایدار را اینگونه تعریف کرد: " رفع نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود".

اجلاس جهانی زمین (ریو 1992)

در سال 1992، بیش از 100 کشور جهان در ریو دو ژانیرو ، برزیل برای اولین اجلاس بین المللی زمین گردهم آمدند. در این جلسه به حل فوری مشکلات حفاظت از محیط زیست ، توسعه اجتماعی و اقتصادی تاکید شد و چندین موافقتنامه تهیه شد. از جمله:  

·         پیمان محدودیت انتشار گازهای گلخانه ای دی اکسید کربن (CO2) و متان(CH4)  جهت جلوگیری از تغییرات آب و هوا (گرمایش کره زمین)

·         پیمان حفاظت از تنوع گونه ها و استفاده از منابع زیستی بصورت پایدار

·         قرارداد کاهش جنگل زدایی

·         دستور کار 21 - برنامه ریزی برای دستیابی به توسعه پایدار در قرن 21

دستور کار 21

در اجلاس ریو یک طرح بزرگ در مورد اصول توسعه پایدار در قرن بیست و یکم به نام "دستور کار 21" تصویب شد. دستور کار 21 در واقع تاکیدی برای کاهش آلودگی هوا، تولید گازهای گلخانه ای و استفاده از منابع ارزشمند طبیعی میباشد. دستور کار 21  یکی از توافقات جهانی الزام آور در اجلاس جهانی زمین در ریو دو ژانیرو است که چارچوب اقدامات دولت‌ها را برای ورود به قرن 21 تعیین می‌کند.

·         کاهش فقر با دادن دسترسی مردم  به منابع برای رفع نیازشان

·         توافق کشورهای توسعه یافته برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی حاصل از رشد اقتصادی آنها

پروتکل کیوتو تغییر آب و هوا

در سال 1997، یک بار دیگر دولتها  برای مقابله با مشکل گرم شدن کره زمین در کیوتو، ژاپن گردهم آمدند.

موافقت نامه های قبلی سعی کرده بود به محدود کردن تولید گازهای گلخانه ای دی اکسید کربن و تقلیل آن به سطح تولید در سال 1990 که بسیاری از کشورها حتی برای رسیدن به این کاهش کوچک شکست خورده بودند و فقط انگلستان و آلمان توانسته بودند به این هدف دست پیدا کنند.

در کیوتو، مجموعه ای جدید از اهداف برای کاهش گازهای گلخانه ای مورد موافقت قرار گرفت و مققر شد تا سال 2012، انتشار شش گاز گلخانه ای به سطح سال 1990 کاهش یابد.

ژوهانسبورگ 2002  "ریو 10+"

ده سال پس از اجلاس زمین در ریو، کشورها این بار با شعار "پیش به سوی توسعه پایدار" در شهر ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی دور هم جمع شدند. این کنفرانس در ضمینه فقرزدایی و دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت متمرکز شده بود. توافقات مختلفی  برای رسیدن به این اهداف تصویب شد از جمله:

·         کاهش تعداد افرادی که به منابع آب آشامیدنی پاک دسترسی ندارند از بیش از 1 میلیارد نفر به 500 میلیون نفر تا سال 2015

·         کاهش تعداد افراد بدون دسترسی به بهداشت مناسب به 1.2 میلیارد نفر

·         افزایش استفاده از منابع انرژی پایدار

بسیاری از گروه های محیط زیستی درعدم تحقق اهداف کنفرانس ریودوژانیرو در سال 1992، اعتراض کردند و سیاستمداران معتقد بودند که اهداف اجلاس از مسائل مهمی مانند حفظ تنوع زیستی و پیشگیری از تغییرات آب و هوایی به مقابله با فقر و شرایط بد زندگی تغییر کرده است.

اجلاس جهانی زمین 2012  "ریو 20+"

سومین کنفرانس بین المللی در توسعه پایدار تحت عنوان اجلاس زمین 2012  "ریو 20+" و با  مشارکت رهبران جهان، به همراه هزاران شرکت کننده از دولت ها، بخشهای خصوصی و دیگر گروهها، با هدف کاهش فقر ، افزایش عدالت اجتماعی، حفاظت از محیط زیست و پیشبرد زمین برای رسیدن به آینده روشن در ریو دو ژانیرو، برزیل تشکیل شد.

 مشکلات توسعه پایدار

اکثر مناطق طبیعی و محیط زیست بارور و متنوع در کشورهای در حال توسعه حفظ شده اند به این دلیل که آنها توسعه نیافته هستند. از دیگر خصوصیات بارز کشورهای در حال توسعه میتوان به نیروی کار بالقوه (معمولا" آموزش ندیده و بی سواد)، شبکه ضعیف حمل و نقل، انرژی و زیرساخت های صنعتی، زمین ناهموار و یا غیر قابل دسترس، اشاره نمود. با توجه به این شرایط، پر واضح است که ایجاد توسعه پایدار و موثر در اینگونه مناطق معمولا بسیار دشوار بوده و اغلب با موفقیت نسبتا" کم همراه است .

گروههای محیط زیست (NGO ها) و سازمان توسعه گرا با معرفی شیوه های مناسب غیر مضر برای محیط زیست و تولید محصولات سازگار با محیط زیست و با حمایتهای مالی سعی در کمک به مردم کشورهای فقیر و در حال توسعه دارند ولی این تلاش ها معمولا با شکست همراه است زیرا:

•     هزینه بالای تولید کالاها و خدمات در روشهای سازگاربا محیط زیست

•     عدم انعکاس تمام هزینه های زیست محیطی در قیمت تمام شده بسیاری از کالاها

•     هزینه های بالای اداری در روشهای سازگار با محیطزیست

•     کمبود سرمایه راه اندازی اینگونه پروژه ها و آسیب پذیری سرمایه گذارها به کوچکترین نوسانات  بازار در کشورهای در حال توسعه

•     سادگی فعالیت ها و رفتارهای سنتی مضر در مقایسه با شیوه های سازگار با محیط زیست