آب و هوا و تحولات آن در دوران چهارم
آب و هواهای دیرینه
مطالعه آب و هواهای دیرینه از دو نظر قابل توجه است: بدواً به‌کمک این مطالعه می‌توان به سهولت ویژگی‌های مورفولوژی هر منطقه را بازشناخت. در ثانی از آنجا که هر منطقه در زمان‌های گذشته انواع آب و هواهای متفاوتی داشته است و هر آب و هوا نیز آثاری از خود بر پوسته زمین باقی گذاشته، لذا می‌توان به‌سهولت از این اثرات اطلاعاتی در مورد آب و هواهای گذشته زمین به‌دست آورد. لازم به یادآوری است در مناطق معتدله دوره کنونی(معاصر) به‌غیر از سایر رویدادها، آب و هواهای مسلط دست‌کاری‌های مختصری در اشکال ناشی از آب و هواهای سرد گذشته نموده است، در حقیقت آب و هوای دوره معاصر از دیدگاه زمین شناسی مدت زمان طولانی نیست که بر اروپای غربی و امریکای شمالی مسلط شده است. به‌استثنای چندین نوسان محسوس تقریباً در ده هزار سال قبل در طول این مدت اشکال زمین به‌طور کامل تغییر پیدا نکرده‌اند. به‌تعبیر دیگر شرایط کنونی آب و هوای کنونی اروپای غربی از عصر نئولتیک یعنی از پنج‌هزار سال قبل زمانی که کشاورزی جایگزین سیستم اقتصاد شکار و صید ماهی شده با برداشت محصول موجب فرسایش شدید خاک‌های شخم زده که قبلاً این زمین‌های شخم شده به‌وسیله پوشش درختان جنگلی اشغال می‌شده آغاز می‌شود.
سیستم فرسایشی که در حال حاضر در مقابل دیدگان ما به‌سرعت در حال توسعه است عبارت از سیستم فرسایشی ناشی از اعمال انسان یا به اصطلاح فرسایش مصنوعی است که کار خود را مدت زمان کوتاهی است که در سطح زمین آغاز کرده است و باید نقش آن را بسیار کم اهمیت به‌حساب آورد و عوامل مسئول ژئومورفولوژی ناهمواری‌های کنونی را در آب و هواهای زمان‌های دیرینه تحقیق نمود.
در طول زمان‌های زمین‌شناسی، کره زمین نه تنها آب و هواهای مختلفی را گذرانده است شاید آب و هواهایی به خود دیده که در عصر حاضر شناخته نیستند و به‌زحمت می‌توانیم آن را تصور کنیم.
باید دانست که هر آب و هوا پوشش گیاهی ویژه‌ای دارد که بر فرایندهای شکل‌بندی زمین اثر می‌گذارد از جمله پوشش گیاهی جنگلی به‌طور قابل ملاحظه‌ای موجب کاهش عمل فرسایش می‌شود زیرا برگ‌های درختان اثرات شدید باران را تخفیف داده و فقط تعداد محدودی از قطرات باران با سطح زمین تماس پیدا می‌کند و بعد از گذشت زمان نیز پوشش برگ‌های مرده در سطح خاک و شبکه در هم ریشه گیاهان به‌مقیاس قابل توجهی از فرسایش زمین می‌کاهد. فقط برخی پدیده‌ها از جمله کنده شدن زمین توسط ریشه‌های درختانی که فرو می‌افتند که آن هم به‌ندرت انجام می‌گیرد موجب شدت عمل فرسایش در این قبیل سرزمین‌ها هستند.
یکی از مسائل بسیار مهم در ژئومورفولوژی پیدایش بحران آب و هوایی است. بدین معنی که وقتی آب و هوایی تغییر می‌یابد بسیاری از گیاهان با شرایط جدید خود را نمی‌توانند تطبیق دهند. در نتیجه پوشش گیاهی غالباً از بین می‌رود و تا استقرار گیاهان جدید از دانه‌های غیر بومی موقتاً فرسایش شدیدی در همان منطقه برقرار می‌شود. همچنین خاک‌هایی که در دوره آب و هوایی قبلی بر اثر عمل تخریب به‌وجود آمده‌اند به‌طور ناگهانی با شدت هرچه تمام‌تر از سطح زمین برداشته شده حمل می‌گردند. بنابر این در بررسی و تعیین تاریخ ژئومورفولوژی هر منطقه نه تنها بایستی آب و هواهای گذشته را در نظر گرفت بلکه بحران‌های آب و هوایی را که موجب فراهم شدن موقتی فرسایش گشته‌اند را نیز نباید از نظر دور داشت.
آب و هواهای دیرینه زمین:
آب و هواهای دیرینه یا پالئوکلیما نقش بسیار بزرگی در تاریخ ژئومورفولوژی اشکال کنونی زمین به‌عهده دارند. این آب و هواها عبارتند از:
-آب و هوای استوائی نواحی معتدله کنونی در نیمه اول دوران سوم
- آب و هوای گرم اروپای غربی در نیمه دوم دوران سوم(میوسن و پلیوسن)
در حد فاصل پلیوسن و دوران چهارم یعنی ویلافرانشین اولین نوسانات و تغییرات بین آب و هوای گرم و آب و هوای سرد ظاهر می‌شود.
آب و هوای دوران چهارم به‌نوبه خود در خور بررسی ویژه‌ای است. زیرا این عصر به‌علت داشتن مشخصات جدید و مهم در شکل‌بندی کنونی زمین قابل توجه است. علاوه از این تغییرات آب و هوایی نیز در این عصر بسیار سریع صورت گرفته است.