اب و هواشناسی و ژئومورفولوژی دیرینه

نقد و بررسی مسائل جغرافیایی

اب و هواشناسی و ژئومورفولوژی دیرینه

نقد و بررسی مسائل جغرافیایی

واحدهای ژئومورفولوژی ایران 2

ج.کوه‌های خراسان:

از حیث برآمدگی ناحیه وسیعی را تشکیل می‌دهد که گردنه‌های آن به‌ارتفاع 850 تا 1000 متر و رشته‌های آن از 2000 تا 4000 متر بالا آمده است. در این ناحیه رشته‌های موازی سنگی از شمال‌غربی به جنوب‌شرقی کشیده شده و در حدود دو سوم مساحت خراسان را فرا گرفته‌اند. مابین این رشته‌ها دره‌های عریض قرار گرفته‌اند. مانند دره قوچان مشهد و دره زورآباد و غیره.

دره‌های باریک‌تر آن عبارتند از دره جام که آب فراوان و مراتع زیبا دارد. از این دره قسمت عمده بهترین راه مشهد به هرات می‌گذرد.

کوه‌های خراسان را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد که هریک از آن‌ها وضع خاص دارند:


الف. کپت داغ که مابین صحرای قراقوم و دره‌های عریان اترک و کشف رود قرار گرفته و از رشته‌های متعدد تشکیل یافته که شمالی‌ترین آن‌ها در خاک شوروی است.

ب. آلاداغ که در شمال کوه‌های خراسان قرار دارد.

پ. کوه بینالود که از حیث چین خوردگی منفرد و از حیث حرکات زمین مرکب و مابین دره رود کشف رود در شمال‌شرقی و دره نیشابور در جنوب‌غربی قرار گرفته است.

ت.رشته کوه‌های منفرد کناره‌های شمالی دشت کویر مانند کوه جغتای و اسفراین مزدوران جدا می‌کند شروع می‌شود. این کوه‌ها از ایران به افغانستان می‌روند و در آنجا هندوکش نامیده می‌شوند.

رشته کپت داغ در شمال امتداد یافته و حتی شعباتی از آن به جنوب‌غربی کشیده می‌شود و به‌تدریج از ارتفاع آن‌ها می‌کاهد به‌قسمی که به‌صورت ماهور در می‌آید و این ماهورها به‌کناره دریای خزر می‌رسند. کپت داغ در جنوب‌غربی از حیث ناهمواری به رشته‌های البرز وصل می‌شود.

کپت داغ مرکب از چند رشته موازی است که از اشکوب‌های دوران سوم به‌ویژه طبقات پالئوژن ساخته شده است، برآمدگی‌های آن ماهوری شکل و گاهی موجی است. در رشته‌های شمالی آن رسوبات کم عمق دیده می‌شود. در تمام قسمت‌های دیگر دامنه‌های آن از رسوبات دوران سوم پوشیده شده و در بخش‌های مرکزی، شمالی رسوبات کم عمق و گاهی هم رسوبات ژورائی دیده می‌شود.

کوه‌های آلادغ:

رشته کوه‌های آلادغ از جنوب شرقی شهر قوچان آغاز شده و به چند خط به‌طرف مغرب و به‌سوی البرز پیش می‌روند. طول آن‌ها 360 کیلومتر و پهنای آن از 10 تا 60 کیلومتر تغییر می‌کند.قسمت‌های مختلف آلادغ عبارتند از کوه سالوک(صعلوک) در جنوب‌غربی بجنورد، کوه آخرداغ در شمال‌شرقی بجنورد و آلاداغ اصلی مابین میان آباد و بجنورد و کوه شاه جهان در شمال شهر بم. رشته‌های آلادغ در ناحیه کویری و نیمه کویری واقع شده و همه آن‌ها سنگی و رطوبت آن‌ها کم است.

کوه‌های بینالود:

این کوه‌ها از شمال به دره قوچان مشهد محدود می‌شود. بلندترین نقطه آن به‌نام بینالود 3322متر ارتفاع دارد. ماسیف عمده آن در جنوب‌غربی و دامنه‌های تند آن در مشرق قرار دارد.

رشته بینالود: از نظر ساختمان زمین‌شناسی و چین خوردگی بسیار مشخص است. در آن چین‌های طاقدیس متعدد دیده می‌شود. در جنوب‌شرقی آن گسله‌هایی بسیار دارد. یکی از این گسله‌ها در دامنه شمالی این رشته به مشهد می‌رسد و در مشرق هرات یعنی چند صد کیلومتر امتداد می‌یابد.

در بخش شمالی دشت کویر کوه‌های منفردی است که دره‌های عریض آن‌ها را از البرز و آلاداغ و بینالود جدا می‌سازد و می‌توان رشته‌های جغتای و اسفراین را جزو آن‌ها به‌شمار آورد.

رشته جغتای: این رشته تقریباً از هامون نیشابور تا دره سفلای کالیمورا با عرض بسیار امتداد می‌یابد. ارتفاع آن به 2743 متر در کوه شوره می‌رسد لیکن در غرب به‌تدریج پست شده و ارتفاع آن به 1600 متر کاهش می‌یابد.

رشته اسفراین یا جوین در شمال جغتای قرار گرفته و ارتفاع آن کم‌تر و تا 1300 متر می‌رسد. طول این رشته کوه 150 کیلومتر و پهنای آن 15 کیلومتر است. این دو رشته از اشکوب‌های نمکی دوران سوم ساخته شده است.

دره‌های میانکوهی خراسان:

مابین نواحی کوهستانی یاد شده، دره‌های بین کوهی و هامون‌هایی قرار دارد که عمده آن‌ها دره قوچان- مشهد است. این دره در مغرب شیروان به‌شکل دره میانکوه بسیار عریض است و در قوچان پهنای آن 80 کیلومتر و در مشهد به 28 کیلومتر می‌رسد. در قسمت شرقی بسیار باریک می‌شود.

ارتفاع متوسط دره از سطح دریا 900 متر و نقطه آب پخش‌کن دو رود اترک و کشف‌ رود در مشرق قوچان محسوب می‌شود.

کشف رود در قسمت بالادست بستر مشخص ندارد زیرا که مخروط‌های سیلابی آن را احاطه کرده به‌وضع باتلاقی در می‌آورد و سکوهای آن کاملاً مشخص نیستند. در قسمت میان‌ دست بستر آن عمیق است(25 متر) کناره‌ها آشکار می‌گردد. لیکن در قسمت پایین‌ دست به‌علت نزدیک شدن شاخه‌های کوه‌های مزدوران بسیار تنگ می‌گردد.

دره قوچان- مشهد محل تراکم آبرفت‌های بسیار فراوان است که ضخامت آن‌ها از 150 متر تا 200 متر تجاوز می‌کنند. در نیمرخ عرضی آن بیش از شش تراس آبرفتی می‌توان تشخیص داد، دره قوچان مشهد بسیار حاصلخیز است.

دره جام:

این دره در امتداد رود جام(شعبه هریرود) قرار دارد. زمین‌های این دوره مخصوصاً در قسمت غربی سنگی و در قسمت شرقی دارای تشکیلات نمکی است.

دره نیشابور:

این دره در قسمت غربی فرورفتگی مابین رشته بینالود و شاخه‌های غربی کوه‌های جام قرار دارد. رودهایی که از شمال به جنوب جاری هستند و به دشت کویر می‌رسند این دره را قطع می‌کنند.

دره‌های شاخه‌های غربی کوه‌های جام به دشت کویر متصل می‌شوند و در بعضی قسمت‌های آن نمک‌زارهای گل‌آلود ناصاف وجود دارد. طول این دره قریب 275 کیلومتر و عرضش تا 65 کیلومتر و ارتفاعش از سطح دریا 1000 متر است. در قسمت عمده دره نیشابور خاک‌های لس دیده می‌شود.

دره جغتای:

مابین رشته کوه اسفراین در شمال و جغتای در جنوب دره جغتای قرار دارد. طول آن 15 و پهنای آن از 15 تا 30 کیلومتر تغییر می‌یابد و قسمت عمده زمین‌های این دره از عناصر ماسه‌ای و نمک‌زار پوشانده شده است.

دره اسفراین:

این دره مابین رشته آلادغ و شاه جهان در شمال و رشته کوه اسفراین در جنوب واقع است. این دره از مغرب به شهر جاجرم باز می‌شود. قسمت غربی دره اسفراین به‌وسیله نهرهای کوچکی که از کوه آلاداغ و شاه جهان جاری می‌شوند و یا به‌وسیله کهریزها مشروب می‌شود.

در تمام طول دره رود قراسو در بستر عمیقی جریان دارد که به کالیمورا می‌رسد. مابین شاخه‌های شرقی جبال البرز و شاخه‌های شرقی کوه‌های آلاداغ، هامون‌های میان‌کوهی بسته متعدد یافت می‌شود که عبارتند از:

شوگان، نی قنبر، حلبته حوض، قرابیل، منصورآباد و غیره.


نظرات 0 + ارسال نظر
امکان ثبت نظر جدید برای این مطلب وجود ندارد.